Veelgestelde vragen

Een cyclotron is een deeltjesversneller die elektrisch geladen deeltjes in een cirkelvormige baan leidt. Dat gebeurt bij een dermate hoge snelheid (45.906.444 meter per seconde), dat bij een botsing met andere deeltjes kernreacties kunnen plaatsvinden. Hierdoor ontstaan radionucliden, die vervolgens worden gekoppeld aan moleculen. Met deze radiofarmaca zijn o.a. stofwisselingsprocessen en afwijkingen in bijvoorbeeld botten, organen en zenuwen bij patiënten gedetailleerd zichtbaar te maken met behulp van een PET-scan.

Translational Medicine verwijst naar het streven om onderzoek dat in eerste instantie in het laboratorium wordt uitgevoerd uiteindelijk ook in te zetten voor de behandeling van patiënten. De cyclotronfaciliteit wordt beschouwd als een belangrijk instrument voor het verrichten van dit onderzoek.

Door zelf radioactieve stoffen te maken, ontstaan nieuwe mogelijkheden voor de behandeling van patiënten. Het is bijvoorbeeld mogelijk te werken met stoffen die heel snel hun radioactiviteit verliezen. Deze moet je snel, vaak al binnen tien minuten, bij de patiënt kunnen krijgen. Voor stoffen die van elders moeten komen, is dit onmogelijk. Ook zorgt de cyclotronfaciliteit voor nieuwe mogelijkheden in het onderzoek, bijvoorbeeld betere diagnostiek van kanker. Door een eigen cyclotron zijn we niet afhankelijk van toeleveranciers en kunnen we snel over de benodigde stoffen beschikken. Ook de ons omringende ziekenhuizen kunnen van de beschikbaarheid van het cyclotron profiteren.

Er worden dagelijks meerdere batches radiofarmaca geproduceerd gebaseerd op Fluor-18. Met een batch kan één tot enkele tientallen patiëntendoses geproduceerd worden.

Deze zijn vergelijkbaar met de risico's van bestralingsactiviteiten, zoals lineaire versnellers, die veel ziekenhuizen ook al hebben. Het cyclotron wordt gehuisvest in een bunker met betonnen wanden en een laag grond eromheen. Daardoor is de hoeveelheid straling buiten het cyclotron minimaal. De medewerkers die met het cyclotron werken, zijn goed getraind in het omgaan met de apparatuur en met de radioactieve stoffen die daarin worden geproduceerd. Binnen de Kernenergiewet kent men het zogenaamde ALARA-principe: As Low As Reasonable Achievable. Dit wil zeggen dat er voor gezorgd moet worden dat bestraling en besmetting van de omgeving en medewerkers zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, wordt beperkt.

Met het cyclotron worden alleen kortlevende radionucliden geproduceerd, zoals Koolstof-11, Stikstof-13 en Fluor-18. Dat betekent dat de stoffen al na een korte tijd niet meer radioactief zijn. Uiteraard worden gedurende het werken met deze radioactieve stoffen de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen genomen, zodat medewerkers en gebruikers niet onnodig worden blootgesteld aan straling.

Positronemissietomografie (PET) is een beeldvormende techniek waarbij gebruik wordt gemaakt van een kleine hoeveelheid radioactieve stof. Deze stof, die bijvoorbeeld bestaat uit glucose of water, wordt aan de patiënt toegediend en in het lichaam opgenomen. De toegediende stof zendt straling uit in de vorm van positronen. Deze positronen zenden vervolgens twee fotonen uit die door de PET- scanner kunnen worden waargenomen. Op deze manier kan bijvoorbeeld de aanwezigheid van tumoren worden vastgesteld met de stof ¹⁸F-FDG. Kankercellen nemen namelijk meer ¹⁸F-FDG op dan gezonde cellen.

De gewogen gemiddelde effectieve dosis per PET-onderzoek is 4,7 mSv (bron: RIVM). mSv staat voor millisievert en is een maat voor de hoeveelheid ioniserende straling waar iemand in een bepaalde periode aan blootgesteld is. Ter vergelijking: gemiddeld loop je jaarlijks 2,4 mSv op. Een groot deel van deze dagelijkse straling is van natuurlijke oorsprong, bijvoorbeeld straling afkomstig uit het heelal of de bodem.

De hoeveelheid radioactieve stof die de patiënt krijgt toegediend bij dit onderzoek is erg klein. De stof zendt slechts een korte tijd straling uit en is na 12 uur helemaal uit het lichaam verdwenen. De hoeveelheid straling is te vergelijken met de straling die vrijkomt bij een röntgenfoto of CT-onderzoek.

Dat is niet mogelijk. Als de stroom van het cyclotron wordt uitgeschakeld, stopt het proces en kan er geen nieuwe radioactiviteit of ‘melt-down’ ontstaan.

De totale investering bedraagt bijna 12 miljoen euro, waarvan bijna 6 miljoen voor de verbouwing van bestaande gebouwen om deze geschikt te maken voor de huisvesting van het cyclotron. Het cyclotron zelf kost ongeveer 1,5 miljoen euro. De resterende kosten zitten vooral in de aanschaf van inrichting en apparatuur en in de validatie en kwalificatie van de faciliteiten. De provincie Gelderland heeft voor ongeveer 8 miljoen euro in de bouw van de faciliteit geïnvesteerd.

Met een cyclotron komt nieuwe geavanceerde diagnostiek, en daarmee een betere behandeling, ter beschikking voor patiënten. Belastende onderzoeken en onnodige kosten kunnen voorkomen worden. Het cyclotron stelt de onderzoekers ook in staat om de nieuwste onderzoeksmethoden in te zetten bij het zoeken naar de oorzaak van ziekten waarvoor nog onvoldoende behandelmogelijkheden zijn.

Bij het gebruik van een cyclotron ontstaan kleine hoeveelheden radioactief afval. Dit afval wordt eerst tijdelijk opgeslagen, totdat het verval zodanig is dat er geen sprake meer is van radioactief afval, of afgevoerd naar een gespecialiseerd afvalverwerkingsbedrijf (COVRA).

Door een groter aanbod aan radionucliden is vooral een diverser aanbod aan diagnostisch onderzoek mogelijk. Daarnaast komen op termijn ook nieuwe diagnostiek en behandelingen beschikbaar door de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek met behulp van het cyclotron.